Zespół PewnyPrawnik.pl
Posiadacz samoistny jest pojęciem znanym przede wszystkim z kodeksu cywilnego. Stosowane jest jednak także choćby przy interpretacji przepisów podatkowych, dotyczących nieruchomości, gdyż ustawy podatkowe nie zawierają własnych definicji posiadania samoistnego.
Znaczenie posiadacza samoistnego ujawnia się szczególnie na tle innych rozwiązań prawnych w kodeksie cywilnym, które odnoszą się do posiadania samoistnego lub zależnego albo w ogóle do posiadania. Posiadacz samoistny najczęściej kojarzony jest z instytucją zasiedzenia.
Czym jest posiadanie?
Posiadanie to rodzaj władztwa nad rzeczą. Opisywany w literaturze jako stan faktyczny wyrażający się w fizycznym władaniu rzeczą - corpus (tak wyrok SN z 3 czerwca 1966 r., III CR 108/66), któremu towarzyszy tzw. zamiar (animus) wykonywania tego władztwa dla siebie. Co istotne - nie musi on być zgodny ze stanem prawnym.
Kodeks cywilny chroni posiadanie. Posiadanie prowadzić może bowiem do zmiany w zakresie jej sytuacji prawnej. Typowym przykładem jest zasiedzenie. Posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
Przedmiotem posiadania są rzeczy zarówno ruchome, jak i nieruchome, mogą nim być także służebności. Posiadać może jedna lub kilka osób. W przypadku kilku osób, mamy do czynienia z tzw. współposiadaniem.
Kim jest posiadacz samoistny?
Definicja posiadacza samoistnego znajduje się w art. 336 Kodeksu cywilnego (dalej kc), zgodnie z którą:
Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Samoistność.
Posiadanie cudzej rzeczy, aby mogło być uznane za tzw. samoistne - a zatem mogące wywołać po upływie ustawowego okresu skutku w postaci przejęcia własności tej rzeczy - nie może ograniczać się tylko do wewnętrznego, subiektywnego przekonania posiadacza, ale musi być dostrzegalnym z zewnątrz postępowaniem z rzeczą jak właściciel. Posiadaczem samoistnym rzeczy jest bowiem ten, kto nią włada jak właściciel, który posiadając wyraża faktyczną wolę wykonywania w stosunku do niej prawa własności.
Posiadanie - wybrane orzecznictwo.
Posiadanie wielokrotnie było przedmiotem interpretacji sądów. W tym zakresie istnieje bogate orzecznictwo. Poniżej przedstawiamy kilka wybranych tez sądów, odnoszących się do praktycznego aspektu posiadania.
- Sąd Najwyższy, Wyrok z dnia 9 września 1977 r., II CR 304/77, teza: „posiadaczem pojazdu mechanicznego jest ten, kto faktycznie włada pojazdem i zależnie od swej woli posługuje się nim, jeździ lub odstawia, parkuje na ulicy lub w garażu itp. Zakres tej władzy decyduje o rodzaju posiadania, z którym mamy do czynienia (posiadanie samoistne lub zależne). Posiadaczem samoistnym samochodu lub innego pojazdu mechanicznego jest w praktyce zazwyczaj jego właściciel lub współwłaściciel (współposiadacz samoistny). Posiadanie zależne powstaje na ogół w wyniku wydania rzeczy najemcy lub stronie innej umowy zobowiązującej do przeniesienia posiadania rzeczy. Posiadaczem zależnym pojazdu samochodowego jest więc ten, komu władztwo nad nim zostało przekazane w umowie lub kto faktycznie włada pojazdem, jakby taką umowę zawarł. W typowych sytuacjach będzie zachodzić posiadanie zależne samochodu w wypadku najmu (art. 659 k.c.), użyczenia (art. 710 k.c.), zastawu pojazdu, obciążenia użytkowaniem itp.”.
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2017 r. I CSK 426/16, teza: ’’ustalenie faktu posiadania rzeczy i jego charakteru odbywa się na podstawie manifestowanych przez posiadacza i widocznych na zewnątrz przejawów władania rzeczą i zawsze musi odnosić się do okoliczności konkretnego przypadku. Do zasiedzenia może prowadzić jedynie posiadanie jawne, widoczne dla otoczenia. Niewątpliwie manifestacją takiego posiadania może być wykonanie ogrodzenia działki gruntu. Jeżeli jednak posiadacz uzewnętrzniający w ten sposób władztwo nad nieruchomością ogranicza jego zakres przez cofnięcie ogrodzenia i pozostawienie poza nim części tej nieruchomości, to powstaje pytanie, czy działanie to nie stanowi przejawu rezygnacji z dotychczasowego stanu posiadania’’.
- Postanowienie SN z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK, teza: ’’zapłata przez posiadacza właścicielowi wynagrodzenia za korzystanie z jego nieruchomości wyłącza możliwość uznania tego posiadania za samoistne’’.
