Zespół PewnyPrawnik.pl
W literaturze wskazuje się, że bezpodstawne wzbogacenie to uzyskanie kosztem innej osoby korzyści majątkowej bez należytej podstawy prawnej, co w konsekwencji rodzi obowiązek zwrotu nienależytego przysporzenia. ’’Korzyścią majątkową jest przede wszystkim zwiększenie aktywów – nabycie prawa majątkowego: własności (także sumy pieniężnej) – choćby jego wartość rynkowa była zerowa – ograniczonego prawa rzeczowego lub wierzytelności.’’ (tak A. Ohanowicz (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970, s. 110)
Korzyść może także polegać na umocnieniu (np. uzyskanie lepszego miejsca hipotecznego) lub rozszerzeniu istniejącego prawa (tak A. Ohanowicz (w:) System..., t. 3, cz. 1, red. Z. Radwański, s. 480; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2012, s. 285).
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia.
O instytucji bezpodstawnego wzbogacenia mówi art. 405 Kodekcu Cywilnego:
„Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.”
Kiedy powstaje bezpodstawne wzbogacenie? Jeśli mamy do czynienia z poniższym stanem rzeczy, to znaczy, że mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem.
- nastąpiło przejście określonej korzyści majątkowej z majątku jednej osoby do majątku drugiej, a w konsekwencji wzbogacenie się jednej strony, a zubożenie drugiej;
- istnieje bezpośredni związek między ww. wzbogaceniem, a zubożeniem;
- ww. wzbogacenie następuje bez żadnej podstawy prawnej, nie ma żądnego oparcia w przepisach, umowie etc.;
- ww. wzbogacenie ma charakter majątkowy.
Gdy ww. przesłanki zostaną spełnione powstaje obowiązek zwrotu uzyskanej korzyści majątkowej.
Jak wygląda zwrot?
Każdy, kto bezpodstawnie został wzbogacony, na mocy art. 405 zobowiązany jest do zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści.
Jeżeli korzyść majątkowa polegała na nabyciu rzeczy lub prawa, powstaje obowiązek ich przeniesienia z powrotem na zubożonego. W myśl wyroku SN z dnia 19 października 2007 r., I CSK 259/07, PS 2010, nr 9, s. 118, z glosą K. Topolewskiego, gdy przedmiotem wzbogacenia są papiery wartościowe, wydanie przedmiotu wzbogacenia polega na przeniesieniu na zubożonego praw inkorporowanych w tych papierach wartościowych. Chodzi o przeniesienie tej samej korzyści oznaczonej co do tożsamości, wzbogacony nie ma natomiast obowiązku wydania rzeczy tego samego gatunku.
’’Jeżeli zwrot korzyści w naturze jest niemożliwy, wzbogacony jest zobowiązany do zwrotu jej wartości. Ma to miejsce przede wszystkim wtedy, gdy z istoty korzyści wynika, że nie może być ona zwrócona w naturze’’ (np. w razie skorzystania z usługi – wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, IC 2011, nr 5, s. 28).
Zwrot korzyści w naturze jest niemożliwy także wtedy, gdy wzbogacony wyzbył się skutecznie korzyści albo ją utracił w inny sposób, np. uległa ona zniszczeniu(tak J. Pietrzykowski (w:) Kodeks..., t. 2, red. J. Ignatowicz, s. 958).
Dodać należy także, że zgodnie z art. 407 Kodeksu Cywilnego ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
Można spotkać się z przypadkami, kiedy to korzyść uzyskana bez podstawy prawnej nie podlega zwrotowi. Np.:
- gdy zobowiązany nie jest w ogóle świadomy, tego, że ten który wykonał zobowiązanie, w ogóle nie był do niego zobowiązany;
- spełnienie świadczenia nastąpiło co prawda bez podstawy prawnej, ale z uwagi na inne okoliczności, czyni zadość zasadom współżycia społecznego,
- spełnienie świadczenia nastąpiło w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu,
- spełnienie świadczenia, które jeszcze nie stało się niewymagalne.
