Zespół PewnyPrawnik.pl
Procedura sądowa nie należy do najłatwiejszych, zaś bez profesjonalnego pełnomocnika strona może nie poradzić sobie z samodzielnym prowadzeniem sprawy z uwagi na jej złożoność pod względem faktycznym lub prawnym. Zdarza się jednak, że koszty zastępstwa procesowego przewyższają możliwości zarobkowe strony. Problematyka ta nie pozostaje w świetle ustawodawstwa obojętna. Jeżeli sytuacja materialna nie pozwala Ci na opłacenie radcy prawnego lub adwokata, możesz skorzystać z pomocy prawnej z urzędu.
Komu przysługuje?
Wystąpienie o pełnomocnika z urzędu przysługuje osobom, które zwolnione są przez Sąd od kosztów sądowych, czyli takich opłat i wydatków, od których uzależnione jest wszczęcie i prowadzenie sprawy - m.in. opłaty od pozwu, apelacji i in., a także od wniosku o wydanie zaświadczenia lub kopii czy odpisów dokumentów znajdujących się w aktach. Nie ma znaczenia czy zwolnienie to nastąpiło w całości czy tylko częściowo. Na uwagę zasługuje fakt, iż zwolnienie z kosztów sądowych nie jest wyłączną przesłanką ubiegania się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Oznacza to, że osoba, która nie została zwolniona z kosztów sądowych również może skorzystać z bezpłatnej pomocy prawnej pod warunkiem, że wykaże przed sądem, iż pokrycie kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika z "własnej kieszeni" jest niemożliwe lub znacznie utrudnione, gdyż spowoduje uszczerbek w utrzymaniu siebie i rodziny. Należy przez to rozumieć brak równowagi finansowej-zarobkowej i bytowej, która uniemożliwia zagwarantowanie chociażby minimum warunków socjalnych.
Szczególnymi okolicznościami branymi pod uwagę przy rozpoznawaniu wniosku są również: nieporadność wnioskodawcy, trudności z podejmowaniem samodzielnych czynności procesowych albo stopień zawiłości sprawy pod względem faktycznym i prawnym, które zgodnie ze stanowiskiem judykatury nie pozwolą na poprowadzenie sprawy w sposób w pełni wyczerpujący możliwości prawne.1
Co należy zrobić, żeby przyznano pomoc prawną z urzędu?
Strona musi dołączyć do wniosku oświadczenie na urzędowym formularzu, w którym wskaże szczegółowe dane o stanie rodzinnym, wszelkich dochodach, majątku i źródłach utrzymania. Wzór wniosku i formularz oświadczenia można nabyć w formie papierowej w sądzie lub pobrać w formie elektronicznej ze strony internetowej dowolnego sądu. Dla skuteczności wniosku niezbędne jest dołączenie do niego dokumentów stanowiących o niemożności pokrycia wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, które potwierdzą informacje wpisane w oświadczeniu. Można w takiej sytuacji przedstawić wszystko co będzie przemawiało na korzyść wnioskodawcy. Zatem dla uwiarygodnienia ciężkiej sytuacji finansowej istotną rolę odgrywają m.in. wyciąg bankowy wskazujący na niskie dochody, rachunki np. na pokrycie leczenia i niezbędnych leków dla siebie lub osób mających na swoim utrzymaniu czy wydatki związane z utrzymaniem dziecka.
Ciężar udowodnienia trudnej sytuacji materialnej, stanowiącej podstawę przyznania pomocy prawnej z urzędu spoczywa na osobie zainteresowanej jej uzyskaniem. Jak wynika z art. 117 kpc jest to czynność wnioskowana i zgodnie z przepisami wniosek ten strona zgłasza:
- wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno;
- na piśmie lub ustnie do protokołu;
- w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy (jeśli strona ma miejsce zamieszkania właściwe dla siedziby tego sądu) albo w sądzie rejonowym, w którym strona ma miejsce zamieszkania.
Wniosek nie podlega opłacie sądowej.
Podjęcie decyzji o przyznaniu pomocy prawnej z urzędu
Ostateczna decyzja o przyznaniu pomocy prawnej z urzędu należy oczywiście do Sądu. Sąd bierze pod uwagę okoliczności faktyczne i dowody, stanowiące podstawę uwzględnienia wniosku. Jeżeli Sąd nie ma pewności co do aktualnej sytuacji materialnej wnioskodawcy wówczas może dokonać weryfikacji przedstawionych informacji. O powyższym stanowi SN twierdząc iż "samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje sądu do jego uwzględnienia, nawet w sytuacji, gdy strona jest pozbawiona wolności. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wtedy, gdy w ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny".2
Niniejsze świadczy o tym, iż Sąd może oddalić wniosek, tzn. nie przychylić się do niego jeżeli uzna, że jest bezzasadny i nie zasługuje na uwzględnienie z powodu nie spełnienia przesłanek. Niemniej jednak na postanowienie o odmowie ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika z urzędu wnioskodawca może w terminie 7 dni złożyć zażalenie do sądu drugiej instancji, za pośrednictwem sądu, który je wydał. Sąd Najwyższy zajmując stanowisko w tym zakresie sformułował m.in. tezę, że: "Odmowa ustanowienia pełnomocnika z urzędu może spowodować nieważność postępowania na skutek pozbawienia strony możności obrony swych praw. Wskazuje się, że taka sytuacja zachodzi, gdy strona np. ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest w stanie podjąć racjonalnej obrony swych praw w postępowaniu sądowym".3
Warto również wiedzieć, iż nie można składać ponownie wniosku, którego zasadność będzie oparta na tych samych okolicznościach, które zostały wskazane w poprzednim (oddalonym przez Sąd) wniosku. W konsekwencji Sąd odrzuci taki wniosek, zaś stronie zainteresowanej nie będzie przysługiwało zażalenie.
1 Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r., III CKN 533/04;
2 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 maja 2017 r., I ACa 1476/16;
3 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2017 r., II CZ 30/17.
