Zespół PewnyPrawnik.pl
Testament jest dokumentem, w którym zawarte jest oświadczenie woli danej osoby – testatora, który decyduje o losie swojego dorobku życiowego na wypadek swojej śmierci. Rozporządza on swym majątkiem poprzez określenie kto, co i w jakiej części odziedziczy w razie jego śmierci. Zdarza się jednak, że testament nie zawsze został sporządzony zgodnie w przepisami, a co więcej – zgodnie z wolą i zamiarem samego testatora.
W prawie polskim wyróżni się dwie kategorie testamentów.
Testament zwykły
Może zostać sporządzony przez każdą osobę, w każdej chwili, przez każdego kto ma zdolność testowania czyli zgodnie z art. 944 k.c. - każdego kto ma pełną zdolność do czynności prawnych. Jego rodzaje:
- własnoręczne (holograficzne) - testament taki ważny jest gdy został:
- sporządzony w całości ręcznie przez spadkodawcę – pozwala na uznanie autentyczności testamentu, gdyż podrobienie całego testamentu jest znacznie trudniejsze niż samego podpisu;
- opatrzony datą – pozwala ustalić czy podczas pisania testamentu spadkodawca miał zdolność testowania. Ma to również ogromne znaczenie gdy zostało sporządzonych kilka testamentów przez testatora i występują problemy co do wzajemnego stosunku między nimi. Nieprawdziwa data lub jej brak powoduje nieważność testamentu chyba, że zdolność do testowania w danej chwili oraz treść testamentu nie budzą wątpliwości. Oznacza to, że jeżeli testator w chwili sporządzania testamentu był pełnoletni i nie był ubezwłasnowolniony, a sama treść nie budzi zastrzeżeń, wówczas brak daty nie stanowi przesłanki nieważności testamentu;
- złożony podpis – pozwala ustalić, że testament został spisany w całości, a spadkodawca miał świadomość i wolę testowania.
Sąd Najwyższy stwierdził, że do ważności testamentu własnoręcznego wystarczy podpisanie go tylko imieniem, jeżeli stosunek osobisty spadkodawcy i adresata uzasadnia tego rodzaju podpis (uchwała z dnia 23 kwietnia 1960 r., III Co 8/60). Ponadto ważny jest testament własnoręczny, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny, pokrewieństwa np. testament podpisany słowem “wujek” (uchwała z dnia 28 kwietnia 1973 r. III CZP 78/72). Dla ważności testamentu ma również znaczenie miejsce złożenia podpisu, który co do zasady powinien znajdować się pod treścią rozrządzenia, zaś umieszczenie go np. na kopercie może skutkować nieważnością testamentu. Warto podkreślić jednak, że zgodnie z orzecznictwem, jeżeli podpis zamieszczony w innym miejscu wykazuje oczywistą relację z treścią rozrządzenia wówczas nie zachodzi sankcja nieważności.(uchw. SN z 5 czerwca 1992r., III CZP 41/92)
- notarialne – testament taki sporządzany jest z udziałem notariusza, którego obowiązkiem jest potwierdzenie tożsamości testatora, faktu znajomości i zrozumienia treści testamentu przez testatora, świadomej woli i zdolności do czynności prawnych. W przypadku zaistnienia jakichkolwiek wątpliwości nie można dokonać czynności notarialnej. Notariusz umieszcza wzmiankę w testamencie stwierdzającą o braku istnienia przesłanek pociągających nieważność testamentu. Jeżeli obowiązek taki nie został spełniony, wówczas testament jest nieważny.
- allograficzne – jest to ustne oświadczenie woli w obecności osoby pełniącej funkcje publiczną (np. burmistrz, wójt, starosta) oraz dwóch świadków. Spisane jest w protokole i opatrzone datą, odczytane w obecności tych osób i przez nie podpisane. Ustne oświadczenie woli potwierdza, że wola testatora została powzięta świadomie i swobodnie.
Testament szczególny
Możliwy jest wyłącznie wówczas gdy występują wskazane ustawą przyczyny. Jeżeli minęło 6 miesięcy od okoliczności, będących podstawą do jego sporządzenia i testator nie umarł, wówczas testament taki traci moc.
- ustne – zgodnie z art.952 sporządzany jest gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub zachowanie zwykłej formy testamentu w danych okolicznościach jest niemożliwe lub utrudnione. O ważności stanowi fakt, iż w chwili sporządzania testamentu musi być obawa rychłej śmierci. Ponadto wymagana jest obecność co najmniej trzech świadków, zaś jeżeli będzie ich mniej wówczas pociąga to za sobą nieważność testamentu. W testamencie ustnym musi zostać wskazane miejsce i data złożenia i sporządzenia oświadczenia oraz znajdować się podpisy testatora i dwóch świadków lub przy braku podpisu testatora przez wszystkich świadków. Ponadto o ważności testamentu decyduje również zdolność do bycia świadkiem. Oznacza to, że nieważność testamentu zachodzi również wówczas gdy świadkiem będzie osoba: nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych, głucha, niewidoma niema, niepotrafiąca pisać lub czytać oraz prawomocnie skazana za składanie fałszywych zeznań.
Nieważność testamentu w świetle art. 945 kodeksu cywilnego
Zachodzi wówczas gdy testament sporządzony został:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – np. testator był alkoholikiem i miał problemy z rozeznaniem swojego zachowania, istniały podstawy trwałego naruszenia czynności umysłowych np. choroba Alzheimera, delirium;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści - pod wpływem sugestii, która całkowicie wypaczyła rzeczywistą wolę testatora;
- pod wpływem groźby.
Nieważność testamentu powinna zostać powołana w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.
Tekst artykułu powstał przy współpracy z kancelarią prawną
