Kiedy można podzielić majątek wspólny małżonków?

Jak powszechnie wiadomo, w momencie zawarcia małżeństwa, pomiędzy małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa. Powoduje to, iż wszelkie dobra, tj. zarobki, oszczędności, zakupione ruchomości i nieruchomości stają się własnością obojga małżonków. Przed zawarciem małżeństwa nie spodziewamy się, iż przyjdzie nam rozstawać się z małżonkiem, a następnie dzielić majątek wspólny. Tym samym, rzadko decydujemy się na podpisanie intercyzy, czyli umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków. Zaś momentem wyznaczającym możliwość podziału wspólnego majątku jest jedynie chwila ustania ustawowej wspólności majątkowej, czyli ustanowienia rozdzielności.

Małżeńska wspólność majątkowa

Zgodnie z treścią artykułu 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Ponadto, żaden z małżonków nie jest uprawniony do rozporządzania, ani zobowiązywania się do dokonania rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym bądź w określonych przedmiotach przynależnych do tego majątku. W skład majątku wspólnego małżonków wchodzą wszelkie dobra nabyte w trakcie trwania związku małżeńskiego. Odnosi się to zarówno do dóbr wspólnie nabytych przez małżonków, jak i tych nabytych przez jednego z nich. Majątek wspólny obejmuje również środki zgromadzone na funduszach emerytalnych, dochody z majątku wspólnego oraz z majątków osobistych objga małżonków. Tym samym, w zakres majątku wspólnego wchodzą wszelkie dobra nienależące do majątków osobistych małżonków. Należy jednak wspomnieć o uchwale 7 sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 r. (sygn. akt III CZP 76/90, zgodnie z którą - w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz odrębnego majątku współmałżonka.

W jakich okolicznościach pomiędzy małżonkami ustaje wspólność majątkowa?

Po pierwsze, wskazać należy, iż podział majątku może być dokonany wyłącznie w chwili ustania wspólności ustawowej małżeńskiej. W takiej sytuacji zarówno sądowy, jak i umowny podział majątku jest możliwy.

Po drugie, wyróżniamy ustanie wspólności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa, jak i w przypadku ustania małżeństwa (rozwodu, unieważnienia małżeństwa). W trakcie trwania małżeństwa, wspólność majątkowa małżeńska ustaje z takich np. przyczyn, jak: zawarcie przez małżonków umowy o rozdzielność majątkową (intercyza), ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków, ogłoszenie upadłości jednego z małżonków, separacja. W razie ustania małżeństwa w wyniku rozwodu, śmierci jednego lub obojga małżonków, a także unieważnienia małżeństwa wspólność majątkowa ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku wydanego w tym zakresie.

Przeprowadzenie podziału majątku w czasie trwania małżeństwa

Wspólność majątkowa ustaje nie tylko w razie rozwodu czy unieważnienia małżeństwa, ale także w wyniku wspólnej decyzji małżonków w trakcie trwania małżeństwa. Każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej - jeżeli istnieją ku temu ważne powody. Zawsze kiedy pomiędzy małżonkami nie będzie istniał ustrój wspólności majątkowej, wówczas może dojść do podziału majątku - i nastąpić to może również w czasie trwania małżeństwa. Od chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego oraz o dziale spadku - czyli do majątku wspólnego zastosowanie będą miały przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Wskazać należy, iż zgodnie z orzecznictwem dopuszczalne jest w pewnych wyjątkowych okolicznościach - jeszcze przed dokonaniem podziału majątku, a po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej - rozporządzenie przez jednego z małżonków, bez zgody drugiego udziałem w przedmiocie, który objęty był wspólnością majątkową. Podkreślić należy, iż takie rozporządzenie jest jednak bezskuteczne, jeśli narusza w sposób istotny uprawnienia drugiego z małżonków wynikające z uregulowań dotyczących podziału majątku wspólnego (zgodnie z treścią uchwały Sądu Najwyższego z dn. 28.07.1993 r. , sygn. III CZP 95/93, OSNC 1994/2/30).

Oprócz postępowania sądowego, rozdzielność majątkowa może powstać w wyniku zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Na pewno jest to rozwiązanie szybsze, a od momentu zawarcia umowy każde z małżonków ma swój majątek osobisty. Intercyza powoduje jednak pewne trudności, mogące wystąpić w czasie trwania małżeństwa tj. niemożliwość wspólnego zadłużania się - przykładowo małżonkowie nie będą mogli wspólnie zaciągnąć kredytu hipotecznego na zakup mieszkania.

Podział majątku po ustaniu małżeństwa

W obliczu decyzji o rozwodzie bądź separacji, małżonkowie którzy do tej pory pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, mogą podpisać specjalne porozumienie i w sposób polubowny przeprowadzić podział majątku. Pierwszym krokiem, który należy podjąć w tym celu, będzie ustanowienie rozdzielności w formie aktu notarialnego. Następnie, można już dokonać umownego podziału majątku. Co ciekawe, obie umowy mogą być zawarte podczas jednego spotkania u notariusza (najpierw umowa o rozdzielności, a następnie umowa o podziale majątku).

Istnieje ponadto możliwość sądowego uregulowania wskazanych kwestii. Po ustaniu małżeństwa podział majątku przeprowadzany jest na wniosek, w którego treści wskazuje się podstawę prawną ustania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej oraz opisuje się szczegółowo majątek podlegający podziałowi.