Zespół PewnyPrawnik.pl
Trzynasta pensja nazywana również „trzynastką” stanowi pewnego rodzaju dodatkowy zastrzyk gotówki. Niestety nie każdy korzysta z jej dobrodziejstw, ponieważ „trzynastka” nie jest wynagrodzeniem o charakterze powszechnym. Oznacza to, że nie każdy kto jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę jest uprawniony do jej otrzymywania. Dodatkowa trzynasta pensja przyznawana jest grupom zawodowym określonym przepisami ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej: u.d.w.r.). Ponadto, „trzynastka” może być przyznawana także w prywatnych firmach, na podstawie obowiązującego u danego pracodawcy wewnątrzzakładowego regulaminu wynagradzania, w którym określone są warunki i sposób przyznawania tego typu dodatków do wynagrodzenia.
Komu przysługuje trzynastka?
Trzynastka jest dodatkowym wynagrodzeniem i przysługuje osobom, które świadczą pracę w ramach stosunku pracy, tj. na podstawie umowy o pracę (bez względu to czy została zawarta na czas określony czy nieokreślony), mianowania, powołania, wyboru. Tym samym pracownik wykonujący pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia) pozbawiany jest prawa do otrzymywania trzynastki.
Trzynastka to przywilej pracowników jednostek sfery budżetowej. Wedle art. 1 ust. 2 u.d.w.r. pracownikami uprawnionymi do otrzymywania dodatkowego wynagrodzenia rocznego są osoby zatrudnione w:
- państwowych jednostkach sfery budżetowej (urzędach państwowych);
- urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach;
- samorządowych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych (urzędy gmin i miast);
- biurach poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubach, kołach albo zespołach parlamentarnych.
Dodatkowo „trzynastka” może być przyznawana także w oparciu o uregulowania wynikające z wewnątrzzakładowych przepisów obowiązujących w prywatnych firmach, w którym określone są warunki i sposób przyznawania dodatkowych wynagrodzeń.
Wysokość trzynastki
Zgodnie z art. 2 ust.1 i 2 u.d.w.r. pracownikowi, który przepracował u danego pracodawcy cały rok kalendarzowy przysługuje trzynastka w pełnej wysokości. Jeżeli natomiast dany pracownik pracował u danego pracodawcy krócej niż rok kalendarzowy, wówczas wysokość wypłaconej trzynastki jest proporcjonalnie pomniejszana w stosunku do czasu jaki pracownik przepracował w danym roku, z zastrzeżeniem jednak, że pracownik musi przepracować minimum 6 miesięcy. A zatem warunkiem otrzymania dodatkowej pensji jest przepracowanie u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy (z zastrzeżeniem określonych ustawą wyjątków).
Trzynastka pomimo nieprzepracowania 6 miesięcy - wyjątki
Nie zawsze jednak pracownik musi przepracować co najmniej 6 miesięcy, aby otrzymać dodatkowe wynagrodzenie. Wyjątki od tej zasady zostały wyszczególnione w art. 2 ust. 3 u.d.w.r. Zgodnie z tym przepisem prawo do trzynastej pensji, mimo nieprzepracowania u danego pracodawcy 6 miesięcy, nabywa sie w przypadku:
- nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej) (art.2 ust.2 pkt 1);
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące (art.2 ust.2 pkt 2);
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej (art.2 ust.2 pkt 3);
- rozwiązania stosunku pracy w związku z:
- przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne (art.2 ust.2 pkt 4 lit.a),
- przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem (art.2 ust.2 pkt 4 lit.b),
- likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy (art.2 ust.2 pkt 4 lit.c),
- likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją (art.2 ust.2 pkt 4 lit.d);
- podjęcia zatrudnienia:
- w wyniku przeniesienia służbowego (art.2 ust.2 pkt 5 lit.a),
- na podstawie powołania lub wyboru (art.2 ust.2 pkt 5 lit.b),
- w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy (art.2 ust.2 pkt 5 lit.c),
- w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją (art.2 ust.2 pkt 5 lit.d),
- po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej (art.2 ust.2 pkt 5 lit.e),
- korzystania z urlopu wychowawczego, macierzyńskiego, ojcowskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego; dla poratowania zdrowia, przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego (art.2 ust.2 pkt 6);
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika (art.2 ust.2 pkt 7).
Powyższe stanowi katalog zamknięty. W związku z tym jedynie w tych przypadkach możliwe jest nabycie prawa do trzynastki, pomimo nieprzepracowania 6 miesięcy. Wysokość trzynastki w takich przypadkach jest proporcjonalna do okresu zatrudnienia.
„Efektywnie przepracowany rok” warunkiem otrzymania trzynastki
Bardzo ważne znacznie dla nabycia prawa do trzynastki ma spełnienie warunku „przepracowania” odpowiedniego okresu. To znaczy, że „przepracowanie” musi być „efektywne”. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości na podstawie art. 2 ust. 1 ud.w.r. jest efektywne przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego”(Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2003 III PZP 7/03).
Co to znaczy?
Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że „przepracowanie" znaczy faktyczne wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy. Katalog przerw (chodzi tutaj o przerwy w wykonywaniu pracy wskazane w art. 2 ust. 3 pkt 3, 5 lit. e) i 6 ) w świadczeniu pracy w okresie trwania stosunku pracy jest zamknięty. To znaczy, że wszystkie inne usprawiedliwione nieobecności w pracy czy zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, poza wymienionymi w ww. art. 2 ust. 3 pkt 3, 5 lit. e) i 6, są okresami nieprzepracowanymi ”(Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2003 III PZP 7/03).
Termin wypłaty trzynastki
Trzynastka wypłacana jest w pierwszym kwartale nowego roku kalendarzowego po roku, w którym przepracowano co najmniej 6 miesięcy. Zazwyczaj następuje to do końca marca. Zdarzają się przypadki nieotrzymania w tym terminie trzynastki przez osoby do niej uprawnione. Wówczas uchybienie terminu grozi pracodawcy nałożeniem na niego grzywny abo upomnieniem czy naganą. W przypadku trzynastek przewidzianych w wewnątrzzakładowym regulaminie wynagradzania termin ich wypłaty jest dowolnie wskazany przez pracodawcę.
