Zespół PewnyPrawnik.pl
Zgodnie z ustawą z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2017, poz. 1577 t.j.), dalej: ksh, spółki prawa handlowego dzielą się na spółki osobowe i kapitałowe. Do tych pierwszych zalicza się spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Spółkami kapitałowymi są natomiast spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna. Szczegółowa charakterystyka obu rodzajów spółek handlowych, obejmująca kwestie ustrojowo-organizacyjne poszczególnych spółek, wykazałaby istnienie wielu podobieństw w zakresie rozwiązań przyjętych w ich konstrukcjach. Warto więc zwrócić uwagę na najbardziej charakterystyczne cechy spółki osobowej, odróżniające ją od spółki kapitałowej. Szczególnie dostrzegalne są one w regulacjach ksh obejmujących spółkę jawną.
Brak osobowości prawnej
Spółki osobowe, w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, to jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną – są to tzw. „ułomne osoby prawne”. Zgodnie z art. 8 ksh spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Spółka osobowa posiada swój własny majątek, na który składa się wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.
Chociaż działalność spółki opiera się na więzi występującej między jej wspólnikami i ich osobistym zaangażowaniu, to pamiętać trzeba, że spółka stanowi podmiot odrębny od wspólników. Ta cecha odróżnia ją przede wszystkim od spółki cywilnej (nie będącej spółką prawa handlowego!), która stanowi jedynie umowę między wspólnikami, a nie osobny byt prawny. Tym samym, w przypadku spółki osobowej, przykładowo, nabyte przez nią mienie – samochód, czy lokal stanowiło będzie własność spółki, a nie współwłasność wspólników. Sama spółka, odpowiednio reprezentowana przez wspólników, może być również stroną procesu sądowego.
Prowadzanie przedsiębiorstwa
Zgodnie z art. 3 ksh, przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób. W przypadku spółek osobowych, tym wspólnym celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa – działalności gospodarczej. Zgodnie z ksh, spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą (nazwą). Firmy poszczególnych rodzajów spółek osobowych muszą odpowiadać szczegółowym wymogom określonym w przepisach kodeksu cywilnego i ksh.
Reprezentacja spółki
W spółce osobowej, co do zasady każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Spółki osobowe nie posiadają organów - pewne wyjątki możliwe są w konstrukcji spółki partnerskiej i spółki komandytowo-akcyjnej.
Trwałość umowy spółki i stabilność jej składu
Zgodnie z art. 9 ksh, zmiana postanowień umowy spółki wymaga co do zasady zgody wszystkich wspólników. Ustawa dopuszcza jednak możliwość odstępstwa od zasady jednomyślności, przy czym musi być ono przewidziane już w umowie spółki. Charakterystycznym dla spółek osobowych jest także ograniczona swoboda w zakresie zmian w składzie osobowym wspólników – dopuszczalna jedynie, gdy odpowiedni zapis zawarto w umowie. Zgodnie bowiem z art. 10 ksh, ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi.
Dodatkowo, w braku odmiennego rozwiązania przewidzianego w umowie spółki, ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.
Odpowiedzialność wspólników
Co do zasady, z pewnymi odstępstwami w przypadku spółki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej, wspólnicy spółki osobowej odpowiadają za jej zobowiązania całym swoim majątkiem bez ograniczeń, wraz z tą spółką oraz pozostałymi wspólnikami. Należy przy tym wskazać, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna – mamy tu do czynienia z subsydiarną odpowiedzialnością wspólnika.
Zastrzeżenie to nie stanowi jednak przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, jeszcze zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Pamiętać przy tym trzeba, że szczegółowe regulacje dotyczące konstrukcji poszczególnych rodzajów spółek osobowych przewidują wyjątki od pełnej i solidarnej odpowiedzialności wspólników (np. ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza w spółce komandytowo-akcyjnej do wysokości określonej w umowie sumy komandytowej).
W generalnym ujęciu, spółki osobowe powinny opierać swoje funkcjonowanie na zasadach zaufania i współpracy między wspólnikami. Walor ten ma zdecydowanie mniejsze znaczenie w przypadku spółek kapitałowych. Rozwiązania przyjęte w spółce jawnej, jako swego rodzaju „modelowym” przykładzie spółki osobowej stanowią bazę dla konstrukcji pozostałych rodzajów spółek osobowych. Dlatego też pełna charakterystyka spółek osobowych, wymaga analizy regulacji ksh dotyczących każdego z ich rodzajów.
